Covid19 dan etkilenen inşaat firmalarının alması gereken tedbirler

Covid19’un özel sektördeki inşaat sözleşmelerine etkisi

Herkese merhaba Ben İnşaat Mühendisi & Avukat Emrah ÇAVUŞOĞLU

Bu videoda, size Covid19’un, özel sektördeki inşaat sözleşmelerine etkisini anlatıcam.

Dünyayı etkisi altına alan bu salgından,  İnşaat sektörü de nasibini aldı.

Sadece inşaatın gecikmesi değil. İki tarafın da, o sözleşme ve inşaattan beklediği birçok menfaat, azaldı. Hatta ilave zararlar ortaya çıktı.

Peki şimdi ne olacak?

Genellikle, akla ilk olarak, mücbir sebep veya ifa imkânsızlığı gelir. BORÇLAR KANUNU madde 136-138. Oysa asıl bakılması gereken, aynı kanunun 480inci maddesinin ikinci fıkrasıdır. Çünkü özel hükümdür. Açıkça müteahhit ve inşaat konusunu ele alır. Ve kabaca der ki:

Sözleşme imzalanırken, tarafların öngeremediği veya çok da önemsemediği, covid19 gibi durumlar sonradan ortaya çıkarsa, ve bu durum inşaatın anlaşılan bedelden yapılmasını imkansız hale getirirse, veya aşırı derecede zorlaştırırsa, bırakın inşaat gecikti diye mütahitten tazminat talep etmeyi,  müteahhitin, sözleşme şartlarının yeniden dengelenmesini, mahkemeden talep etme hakkı var. Eğer yeni şartlar, arsa sahiplerinden beklenemeyecek kadar kötü ise, mütahitin sözleşmeden dönme hakkı var.

Tabi maddenin tam manası, somut olaya göre, bir avukatla değerlendirilmeli. Benim değineceğim asıl konu, bir inşaat mühendisi olarak, hangi teknik nedenlerin, inşaata engel olduğu veya son derece güçleştirdiği meselesi. Ve yine bir avukat olarak, bunlardan hangilerinin hukuken kabul edilmesi gerektiği.

Örnek:

1. İnsan gücü: Bu süreçte, devlet vatandaşı ne diyerek uyardı? Zorunlu olmadıkça dışarı çıkma. Hiçbir müteahhit işçisine, “Ben bu Apartmanı Vaktinde Teslim etmek zorundayım, Sen de Çalışmak Zorundasın” deme hakkına sahip değil. Dese bile, işçi “canımdan kıymetli mi” diyip işten ayrılabilir. Kimse onu çalışmaya zorlayamaz.

Kaldı ki, hakkaniyet gereği bir düşünmek lazım. N95 maske, gözlük ve tuluma rağmen, hayatını kaybeden doktor ve hemşireler oldu. Bu kadar donanımlı ve eğitimli insanların bile kendisini koruyamadığı bir salgından, işçilerin kendilerini koruması mümkün değil. Şantiyeler insanların dip dibe çalıştığı, yemek yediği veya beraber uyuduğu yerler.

Bir takım ilave tedbirler yayınlansa bile, bence kağıt üstünde kaldı. Uygulanamadı.

Böyle bir ortamda müteahhitin, giden ekiplerin yerine yeni ekip bulması da mümkün değil. Zaten işten çıkarma yasaklandı. Velev ki işçiler gitmedi, ama hepsi şantiyede hastalık kaptı, mütahit bunun maddi veya vicdani sorumluluğunu almak zorunda değil. Örneğin sadece kule vinç öperatörü hastalandı. Ya da mühendis veya mimar. Bunlar kilit adamlar. Yerine bulamıyor. Ne yapabilir müteahhit? Mecbur duracak. Zaten köklü bazı inşaat firmaları, “ben sizi burada koruyamam diyerek” işçilerini kendisi izne gönderdi. Derin kazı, tünel veya hastane inşaatı gibi, gecikmesinde sakınca bulunan inşaatlar ise apayrı bir konu.

2. Tedarik zinciri: İşçilerin hepsi şantiyede, ama malzeme ve ekipman sıkıntısı var. Yedek parça yok. Bazı fabrikalar üretimi durdurdu. Bunlardan bazıları ithal ürünler ve sınırlar kapalı.
3. Ekonomik külfetler: Bu süreçte inşaatın yapımı için alınan krediler ödenemedi, dolara endeksli malzemeler var ve dolar fırladı. İnşaat dursa bile, işçilerin sgksı, konaklaması veya maaşı ödenmeye devam edecek. Öngörülen maliyetler arttı. Satış da yok.

Ya da müteahhit Covid19 nedeniyle, daha ruhsat bile alamadan battı. Ve artık kendisinden, inşaatı yapması beklenebilecek bir durumda değil.

4. İdari nedenler: Sokağa çıkma veya ulaşım yasakları. Veya o şantiyedeki personelin genellikle 65 yaş üzeri oluşu. Ekipteki usta ve işçiler 60 yaş altı olabilir, ama onları yöneten baş kalfası, 65 yaş üzeri ise yine iş durur. İdarenin kapalı olması nedeniyle, ruhsat işlemleri tamamlanamış olabilir.

Tabi bunlar örnek ve varsayım. Daha çok sayıda örnek var.

Peki nasıl karar verilecek?

Örneğin tamamlama ve teslim süresinin uzatılabilir. Yükümlülükler azaltılabilir. Alacaklar arttırılabilir. Veya somut olayın gerektirdiği başka çözümler ile borç ve menfaatler yeni bir dengeye oturtulabilir. (Bu cümleyi değerli hocam Av. İlker Hasan DUMAN’dan aldım. Geniş bilgi için Bkz. İlker Hasan Duman, İnşaat Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2018, Seçkin Yayınları, sf. 1067 vd.).

Bu talebin de dikkate alınması için, ispat önemli. Ticari defterler, işten kendisi ayrılan, memleketine giden veya hastalanan işçi sayısı,  şantiye defteri, tedarikçilerden alınan olumsuz cevaplar, yapı denetimdeki ilerleme raporları, idare ile olan yazışmalar ve diğer. Yine bu ispatların, teknik bir bilirkişinin, dikkate alacağı şeffaflıkta ve güvenilir olması önemli.

Özetle burada salt bir doğru yol yok, somut olaya göre değerlendirme var. Benim evimin sokağında 3 tane inşaat var. Biri tamamen durdu, biri top çevirdi diğeri hiç etkilenmedi. Şans.

Bu sebeple arsa sahipleri veya kentsel dönüşümdeki bina sahiplerine tavsiyem, gecikme cezası vb. taleplerden önce, bu hususları dikkate alsınlar. Dışarıdan şantiyedeki işçileri görüp, “virüsten etkilenmedi” zannetmesinler. Şantiye tabiriyle, top çeviriyor olabilir. Yani inşaatın ilerlemesine esas bir çalışma yok, sağı solu temizleme veya toparlama var. Müteahhiti de günah keçisi yaparak, onun haklı sebeplerini dinlemeden dava yoluna gitmesinler. Müteahhitten bir izahat istesinler. Tabi avukata danışarak. Aksi takdirde, yargılama sonunda haksız ve zararlı da çıkabilirler. Ki şahsi kanaatim, iletişim ve pazarlığa dayalı yolları tüketmeden, dava yoluna gitmek her iki tarafa kaybettirir. Çünkü, inşaat davaları, tabiatı gereği uzun sürer. Bu süre zarfında da, bina kullanılmıyorsa, birçok imalat nem ve rutubetle çürür. Zarar daha da büyür.

Yine bu konuda, kamu ihalelerindeki gibi, tüm inşaatları ilgilendiren, genel bir mevzuat beklemeye gerek yok. Kamu İhale Kanunu, sözleşmeleri birçok konuda kısıtlar.  Bu yüzden genel bir düzenleme yapılabilir. Özel sektördeki inşaat sözleşmelerinde ise, çok fazla serbestlik var. Her birinin kendi içinde ayrı değerlendirilmesi gerekir. Dolayısıyla, harekete geçmeden evvel mutlaka bir avukata danışın. Bu konuda anlatacaklarım şimdi  lik bu kadar. Gelişmelerden haberdar olmak için, kanalıma abone olun, lütfen beğenin ve paylaşın ki, daha fazla kişi bu bilgilere ulaşsın. Dinlediğiniz için teşekkürler.